Ο ναός του Απόλλωνα Ζωστήρα ήταν το ιερό του αρχαίου Δήμου των Αιξωνίδων.
Η εμβέλειά του κάλυπτε όλη την Αττική αλλά είχε το ξεχωριστό χαρακτηριστικό της απευθείας επικοινωνίας με το μεγάλο ιερό της Δήλου.
O ναός του Απόλλωνος Ζωστήρος ήρθε στο φως τυχαία, από τα παιδιά του ορφανοτροφείου της Βουλιαγμένης, τα οποία παίζοντας στην άμμο εντόπισαν τμήματα τοίχων και επιγραφών. Οι επιγραφές οδήγησαν στην ταύτιση του χώρου με ναό και έτσι ξεκίνησε η ανασκαφική έρευνα από τους αρχαιολόγους Κ. Κουρουνιώτη και Μ. Πιττίδη την περίοδο 1926-1927.
Με την ανασκαφή και την αποκάλυψη του ναού επαληθεύθηκαν οι αρχαίες πηγές και συγκεκριμένα ο Στράβωνας (1ος π.Χ.) που αναφερόταν στην τοπογραφία της περιοχής αλλά και ο Παυσανίας (2ος αι. μ.Χ.) που μιλούσε για την ίδρυση στην περιοχή ναού αφιερωμένου στον Απολλωνα, στην Αρτέμιδα και στη Λητώ.
Ο Παυσανίας μάλιστα ερμήνευσε με γλαφυρό τρόπο το προσωνύμιο «Ζωστήρ», αφού, σύμφωνα με το μύθο, στο σημείο αυτό η Λητώ, κυνηγημένη από την εξαγριωμένη Ήρα και θεωρώντας ότι έφτασε η ώρα να γεννήσει τους δίδυμους θεούς, παιδιά του Δία, έλυσε τη ζώνη της. Από ζώνη της Λητούς επομένως προήλθε η ονομασία του ιερού. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα Κ. Κουρουνιώτη το ορθό αρχικό επίθετο του Απόλλωνος είναι «Ζωστήριος» και όχι «Ζωστήρ», επομένως η ονομασία του δεν είχε τοπική προέλευση, αλλά αναφέρονταν στην πολεμική ιδιότητα του θεού. Είναι o Απόλλωνας ο ζωσμένος με την πολεμική εξάρτυσή του, που ετοιμάζεται για πόλεμο. Ωστόσο το προσωνύμιο των τριών θεοτήτων θα πρέπει να έχει σχέση με τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, τη στενή -σαν ζώνη- λωρίδα γης που συνδέει τη χερσόνησο με το ηπειρωτικό τμήμα.

Ο ναός θεμελιώθηκε στο τέλος του 6ου αι. π.Χ. (αρχαϊκή περίοδος) ως το σημαντικότερο ιερό του αρχαίου δήμου των Αλών Αιξωνίδων. Αποτελείται από τον σηκό, την περίσταση και το βωμό
ΣΗΚΟΣ Στον σηκό - ο κύριος εσωτερικός χώρος στους αρχαίους ελληνικούς ναούς ο οποίος ήταν αποκλειστικά αφιερωμένος και χρησίμευε για την φύλαξη του αγάλματος - μια απλή ορθογωνική αίθουσα, με διαστάσεις 10,80μ. x 6,00μ., σώζονται οι τοίχοι και των τεσσάρων πλευρών του, όμως μόνο στο βόρειο τοίχο διατηρείται το αρχαϊκό πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας που ανήκει στην αρχική φάση της οικοδόμησής του. Στους τοίχους των υπόλοιπων πλευρών διακρίνονται διάφοροι τρόποι κτισίματος που μαρτυρούν τη συνεχή χρήση του ναού στο πέρασμα των χρόνων. Το δάπεδό του είναι κατασκευασμένο από πλάκες τιτανόλιθου, ιδιαίτερα επιμελημένης κατασκευής. Σε μεταγενέστερη φάση, τοίχος χωρίζει το σηκό σε δύο μέρη.
Μέσα στο σηκό σώζονται:
Α. Τα τρία μαρμάρινα βάθρα στα οποία ήταν τοποθετημένα τα αγάλματα των θεών που συλλατρεύονταν, δηλαδή της Λητούς και των δύο παιδιών της, του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος. Στα δύο ακριανά σώζεται η επιγραφή ΗΑΛΑΙΕΙΣ ΑΝΕΘΕΣΑΝ.
Β. Ο μαρμάρινος θρόνος του ιερέα του ναού.
Γ. Η μαρμάρινη τράπεζα προσφορών, η οποία φέρει επιγραφή που αναφέρεται στην επισκευή του ναού κατά τον 4ο αι.π.Χ., όταν ιερέας του ναού ήταν ο Πολύστρατος.
ΠΕΡΙΣΤΑΣΗ
Ο ναός περιβάλλεται από κιονοστοιχία με αράβδωτους κίονες, έξι στις μακριές και τέσσερις στις στενές του πλευρές. Οι κίονες είναι μεμονωμένοι, δηλαδή στηρίζονται σε λίθινες τετράγωνες βάσεις που δεν συνδέονται ούτε μεταξύ τους ούτε με το σηκό.
ΒΩΜΟΣ
Μπροστά από την είσοδο του ναού, στα ανατολικά, βρίσκεται βωμός ορθογώνιου σχήματος με διαστάσεις 4,25μ. x 2,55μ.
Έξω από την είσοδο μια υψηλή λίθινη λεκάνη ήταν το περιρραντήριο με νερό για τον εξαγνισμό των πιστών, ενώ λίγο μακρύτερα σώζεται και η βάση του μεγάλου βωμού.
Μία πλάκα εξάλλου επάνω στην οποία σώζονται τα πόδια χήνας, δημιουργεί την ευθεία αναφορά στα μαρμάρινα ομοιώματα αυτού του πτηνού τα οποία έχουν βρεθεί στο Λητώον της Δήλου, καθώς η ασιατική καταγωγή της θεάς Λητούς συνδεόταν με τα έλη και τις λίμνες. Διότι, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, στη μυθική εποχή των θεών, όταν αυτοί έλυναν δυναμικά τις μεταξύ τους διαφορές, η Λητώ κυνηγημένη από την οργισμένη Ήρα, γιατί κυοφορούσε τα παιδιά του Δία, σταμάτησε στο ειδυλλιακό αυτό μέρος και νομίζοντας ότι επρόκειτο να γεννήσει, έλυσε τη ζώνη της.
Δέκα χρόνια αργότερα, το 1936, η συστηματική ανασκαφή υπό τον Φοίβο Σταυρόπουλο θα φέρει στο φως την κατοικία του ιερέα, και πλούσια ευρήματα όπως νομίσματα, πήλινα ειδώλια, αγκίστρια, βάρη διχτυών, καρφιά, αγγεία, επιγραφές.
Το σημείο που χτίστηκε αποτελούσε τέλειο φυσικό παρατηρητήριο και ταυτόχρονα στρατηγική θέση από την οποία είναι εύκολος ο έλεγχος των θαλάσσιων διελεύσεων.

Το γεγονός πως η μικρή χερσόνησος του Λαιμού στη Βουλιαγμένη διαθέτει και λεπτές και απότομες προεξοχές, είχε λειτουργήσει ως ασπίδα προστασίας για την Αθήνα. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και με σύμμαχο το σκοτάδι οι Πέρσες πίστεψαν πως επρόκειτο για πλοία τα οποία τους κυνηγούσαν και έτσι τράπηκαν σε φυγή.
Η προέλευση της ονομασίας Ζωστήρ της περιοχής δεν έχει επιβεβαιωθεί από πηγές. Δύο είναι πάντως όπως φαίνεται οι επικρατέστερες απόψεις: Ο Παυσανίας και ο Στέφανος Βυζάντιος υποστηρίζουν ότι ο τόπος πήρε το όνομά του από το ζωστήρα της Λητούς, η οποία έγκυος και κυνηγημένη από την 'Ήρα στάθηκε να λουστεί στη λίμνη, όπου την έπιασαν οι πόνοι του τοκετού και έλυσε τη ζώνη για να γεννήσει. Τελικά όμως γέννησε απέναντι στη Δήλο με τη βοήθεια της Αθηνάς. Η άλλη άποψη είναι ότι οι «ζωστήριοι Θεοί» είναι πολεμικοί θεοί που ζώνονται το ξίφος για να πολεμήσουν υπερασπιζόμενοι τα στρατηγικής σημασίας σημεία της Αττικής.
Ο ναός, λόγω της θεμελίωσής του στην αμμώδη παραλία και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, κατακλυζόταν από υπόγεια ύδατα με αποτέλεσμα να υποστεί σημαντικές φθορές. Η μελέτη αποστράγγισης που εφαρμόστηκε ύστερα από έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού και οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν το 2011, υπό την επίβλεψη της αρμόδιας Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και τη χρηματοδότηση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και της «ΑΣΤΗΡ ΠΑΛΑΣ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ ΑΞΕ», είχαν ως αποτέλεσμα τη σωτηρία του μνημείου και την ανάδειξή του.
Ο ναός βρίσκεται εντός της παραλίας της ΑΣΤΗΡ ΠΑΛΑΣ ήδη από το 1960, όταν εντάχθηκε στις λουτρικές εγκαταστάσεις της, και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα ξεκινήσουν οι εργασίες για τη σύνταξη της οριστικής μελέτης αναστήλωσής του, τη σύνταξη μελέτης συντήρησης, φωτισμού και κατασκευής ανεξάρτητης εισόδου, ώστε να μετατραπεί σε έναν οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο.
Αναφορές
Ηρόδοτος, Ιστορίες
[8.107.2] ἐπεὶ δὲ ἀγχοῦ ἦσαν Ζωστῆρος πλέοντες οἱ βάρβαροι, ἀνατείνουσι γὰρ ἄκραι λεπταὶ τῆς ἠπείρου ταύτῃ, ἔδοξάν τε νέας εἶναι καὶ ἔφευγον ἐπὶ πολλόν. χρόνῳ δὲ μαθόντες ὅτι οὐ νέες εἶεν ἀλλ᾽ ἄκραι, συλλεχθέντες ἐκομίζοντο.
[8.107.2] Καθώς λοιπόν οι βάρβαροι αρμενίζοντας έφτασαν κοντά στον Ζωστήρα, έτσι που εκεί ξεπροβάλλουν απ᾽ τη στεριά βράχια σαν γλώσσες γης, τα πήραν για καράβια και το ᾽βαλαν στη φευγάλα κι απομακρύνθηκαν πολύ. Αργότερα όμως, όταν κατάλαβαν πως δεν είναι καράβια, αλλά γλώσσες γης, συγκεντρωμένοι συνέχισαν την πορεία τους.
Ξενοφών, Ελληνικά
[5.1.9] ἐπεὶ δὲ ἦσαν αἱ τοῦ Εὐνόμου πρὸς τῇ γῇ περὶ Ζωστῆρα τῆς Ἀττικῆς, ἐκέλευε τῇ σάλπιγγι ἐπιπλεῖν. τῷ δὲ Εὐνόμῳ ἐξ ἐνίων μὲν τῶν νεῶν ἄρτι ἐξέβαινον, οἱ δὲ καὶ ἔτι ὡρμίζοντο, οἱ δὲ καὶ ἔτι κατέπλεον. ναυμαχίας δὲ πρὸς τὴν σελήνην γενομένης, τέτταρας τριήρεις λαμβάνει ὁ Γοργώπας, καὶ ἀναδησάμενος ᾤχετο ἄγων εἰς Αἴγιναν· αἱ δ᾽ ἄλλαι νῆες αἱ τῶν Ἀθηναίων εἰς τὸν Πειραιᾶ κατέφυγον.

[5.1.9] Την ώρα που τα πλοία του Ευνόμου βρίσκονταν κοντά στη στεριά, στην περιοχή του Ζωστήρα της Αττικής, ο Γοργώπας πρόσταξε να σαλπίσουν επίθεση. Από τα πλοία του Ευνόμου άλλα είχαν αρχίσει κιόλας ν᾽ αποβιβάζουν τα πληρώματά τους, άλλα αγκυροβολούσαν κι άλλα έπλεαν ακόμη. Η ναυμαχία έγινε στο φως του φεγγαριού· ο Γοργώπας αιχμαλώτισε τέσσερα πολεμικά, τα ᾽δεσε και τα πήρε μαζί του κατά την Αίγινα, ενώ τα υπόλοιπα πλοία των Αθηναίων κατέφυγαν στον Πειραιά.
Cicero, Letters
§52.201 Αθήνα. Στις 6 Ιουλίου φύγαμε από τον Πειραιά στον Ζωστήρα, με έναν ενοχλητικό άνεμο, που μας κράτησε εκεί την 7η.
Strabo, Geography
θ΄ βιβλίο 1.21
Μετὰ δὲ ταὸν Πειραιᾶ Φαληρεῖς δῆμος ἐν ταῆι ἐφεξῆς παραλίαι• εἶθ᾽ Ἁλιμούσιοι Αἰξωνεῖς Ἁλαιεῖς οἱ Αἰξωνικοὶ Ἀναγυράσιοι• εἶτα Θοραιεῖς Λαμπτρεῖς Αἰγιλιεῖς Ἀναφλύστιοι Ἀζηνιεῖς• οὗτοι μὲν οἱ μέχρι ταῆς ἄκρας τοῦ Σουνίου. Μεταξὺ δὲ ταῶν λεχθέντων δήμων μακρὰ ἄκρα, πρώτη μετὰ τοὺς Αἰξωνέας Ζωστήρ, εἶτ᾽ ἄλλη μετὰ Θοραιέας Ἀστυπάλαια• ὧν ταῆς μὲν πρόκειται νῆσος Φάβρα ταῆς δ᾽ Ἐλαιοῦσσα• καὶ κατὰ τοὺς Αἰξωνέας δ᾽ ἔστιν Ὑδροῦσσα• περὶ δὲ Ἀνάφλυστόν ἐστι καὶ ταὸ Πανεῖον καὶ ταὸ ταῆς Κωλιάδος Ἀφροδίτης ἱερόν, εἰς ὃν τόπον ἐκκυμανθῆναι ταὰ τελευταῖα ταὰ ἐκ ταῆς περὶ Σαλαμῖνα ναυμαχίας ταῆς Περσικῆς ναυάγιά φασι, περὶ ὧν καὶ ταὸν Ἀπόλλω προειπεῖν «Κωλιάδες δὲ γυναῖκες «ἐρετμοῖσι φρύξουσι.» πρόκειται δὲ καὶ τούτων ταῶν τόπων Βέλβινα νῆσος οὐ πολὺ ἄπωθεν καὶ ὁ Πατρόκλου χάραξ• ἔρημοι δ᾽ αἱ πλεῖσται τούτων.
Στέφανος ο Βυζάντιος εθνικά
§Z298.1 Ζωστήρ, της Αττικής ισθμός, όπου φασί την Λητώ λύσαι την ζώνην, καθείσαν εν τη λίμνη λούσασθαι. Ενταύθα θύουσιν αλιείς Λητοί και Αρτέμηδι και Απόλλωνι ζωστηρίο. Ο τοπίτης Ζωστήριος τιμάται και ζωστηρία Αθηνά εν Λοκροίς τοις Επικνημιδίοις
§T611.3 γένεσιν οἱ μὲν ἐν Λυκίᾳ, οἱ δ΄ ἐν Δήλῳ, οἱ δ΄ ἐν Ζωστῆρι ταῆς Ἀττικῆς, οἱ δὲ ἐν Τεγύρᾳ ταῆς Βοιωτίας φασίν'. ὅθεν καὶ Τεγυρήιος
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις
[31.1] δῆμοι δὲ οἱ μικροὶ ταῆς Ἀττικῆς, ὡς ἔτυχεν ἕκαστος οἰκισθείς, τάδε ἐς μνήμην παρείχοντο• Ἀλιμουσίοις <μὲν> Θεσμοφόρου Δήμητρος καὶ Κόρης ἐστὶν ἱερόν, ἐν Ζωστῆρι <δὲ> ἐπὶ θαλάσσης καὶ βωμὸς Ἀθηνᾶς καὶ Ἀπόλλωνος καὶ Ἀρτέμιδος καὶ Λητοῦς. Τεκεῖν μὲν οὖν Λητὼ τοὺς παῖδας ἐνταῦθα οὔ φασι, λύσασθαι δὲ ταὸν ζωστῆρα ὡς τεξομένην, καὶ ταῷ χωρίῳ διὰ τοῦτο γενέσθαι ταὸ ὄνομα. Προσπαλτίοις δε ἐστι καὶ τούτοις Κόρης καὶ Δήμητρος ἱερόν, Ἀναγυρασίοις δὲ Μητρὸς θεῶν ἱερόν• Κεφαλῆσι δὲ οἱ Διόσκουροι νομίζονται μάλιστα, Μεγάλους γὰρ σφᾶς οἱ ταύτῃ θεοὺς ὀνομάζουσιν.

Οδηγίες Πρόσβασης.
- Μετρό:Γ2, Γραμμή 2,(κόκκινη), στάση: “Ελληνικό” και λεωφορείο: • Γραμμή 122 Ελληνικό – Βούλα – Βουλιαγμένη – Βάρκιζα - Σαρωνίδα - Τραμ μέχρι τη Βούλα και λεωφορείο: • 117 Γλυφάδα – Βούλα - Βουλιαγμένη – Βάρη - Λεωφορείo: • ΚΤΕΛ Αττικής Αθήνα – Σούνιο
Ιδιαιτερότητες - Επικινδυνότητα
Ο ναός είναι επισκέψιμος μόνο κατόπιν συνεννόησης με την αρμόδια εφορία αρχαιοτήτων. (email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε., τηλ. 2104590700)